شیر مادر یکی از طبیعی‌ترین و کامل‌ترین مواد غذایی برای رشد و سلامت نوزاد است؛ اما بسیاری از مادران زمانی که اولین دندان‌های کودکشان ظاهر میشود با این پرسش روبه رو می‌شوند که آیا شیر مادر باعث پوسیدگی دندان میشود؟
پاسخ کوتاه این است: خیر، خود شیر مادر به تنهایی باعث پوسیدگی دندان نمی‌شود، اما نحوه‌ی شیردهی، دفعات آن و عدم رعایت بهداشت دهان نوزاد میتواند زمینه ساز پوسیدگی شود. در واقع قند طبیعی موجود در شیر (لاکتوز) در صورتی که پس از شیردهی در دهان باقی بماند، محیط مناسبی برای رشد باکتری‌های پوسیدگی زا ایجاد می‌کند.
در این مطلب به طور کامل بررسی می‌کنیم که رابطه‌ی شیر مادر و سلامت دندان کودک چیست، چه عواملی در بروز پوسیدگی دندان نوزاد شیرخواره نقش دارند و چگونه می‌توان از بروز پوسیدگی زودرس دندان شیری پیشگیری کرد.
شیر مادر چه رابطه‌ای با سلامت دندان‌های نوزاد دارد؟
شیر مادر منبع غنی از مواد معدنی، آنزیم‌ها و آنتی‌بادی‌هاست که به رشد و استحکام دندان‌ها کمک می‌کند. این ماده‌ی حیاتی نه تنها باعث تقویت مینای دندان میشود، بلکه با کمک به تقویت سیستم ایمنی بدن، از رشد باکتری‌های مضر دهان جلوگیری می‌کند.
اما چرا برخی از نوزادان با وجود تغذیه با شیر مادر دچار پوسیدگی دندان می‌شوند؟
در واقع آنچه باعث پوسیدگی دندان از شیر مادر میشود، ماندن شیر در دهان کودک پس از شیردهی است. این مسئله به‌ویژه در شیردهی شبانه اتفاق می‌افتد؛ زمانی که کودک پس از خوردن شیر، بدون تمیز شدن دهان به خواب می‌رود. اگرچه شیر مادر ذاتاً خاصیت ضدباکتری دارد، اما وقتی برای مدت طولانی در دهان باقی بماند، میتواند شرایط رشد باکتری‌های قندی را فراهم کند. قند طبیعی موجود در شیر مادر (لاکتوز) نیز در صورت تماس طولانی‌مدت با دندان‌ها، به مرور زمان باعث تضعیف مینای دندان میشود.
در طول روز، شیردهی طبیعی به‌تنهایی مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ به شرط آنکه پس از شیر خوردن، دهان نوزاد به‌طور مناسب تمیز شود. بنابراین عامل اصلی پوسیدگی، خود شیر مادر نیست بلکه بی‌توجهی به تمیز کردن دهان نوزاد پس از شیردهی است.
برای راهنمای کامل پیشگیری از پوسیدگی دندان در کودکان، مقاله پیشگیری از پوسیدگی دندان را مطالعه کنید.
علت پوسیدگی دندان در نوزاد و کودک چیست؟
پوسیدگی دندان در نوزادان معمولا به علت تجمع باکتری‌های مولد اسید بر روی سطح دندان اتفاق می‌افتد. این باکتری‌ها از قند موجود در شیر تغذیه کرده و اسید تولید می‌کنند که در نهایت مینای دندان را تخریب می‌کند.
دلایل اصلی پوسیدگی دندان نوزاد شیرخواره عبارتند از:
- ژنتیک و ضخامت مینای دندان.
- مصرف مکرر شیر در شب هنگام خواب.
- نبود روتین منظم برای تمیز کردن دهان نوزاد.
- شیردهی شبانه بدون تمیز کردن لثه و دندان‌ها.
- ماندن شیر مادر روی دندان‌ها پس از شیردهی، به‌ویژه هنگام خواب شب.
پوسیدگی زودرس دندان شیری یکی از شایع‌ترین مشکلات در میان نوزادان شیرخوار است که اگر به موقع درمان نشود میتواند باعث عفونت، درد و حتی تغییر در رشد دندان‌های دائمی شود.
به همین دلیل متخصصان توصیه می‌کنند والدین از همان ماه‌های ابتدایی با پاک کردن لثه نوزاد و ایجاد عادت بهداشت دهان از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری کنند.
نقش شیردهی شبانه در پوسیدگی دندان
شیردهی شبانه و پوسیدگی دندان رابطه‌ای مستقیم دارند. وقتی نوزاد در خواب شیر می‌خورد میزان ترشح بزاق کاهش می‌یابد و بزاق که نقش شست‌وشوی دهان را دارد، نمی‌تواند باکتری‌ها و قندهای باقی‌مانده را از بین ببرد. نتیجه؟ اسیدی شدن محیط دهان و شروع فرآیند پوسیدگی.
با این حال این بدان معنا نیست که باید شیردهی شبانه را به‌طور کامل حذف کرد اما می‌توان با رعایت چند اقدام ساده از پوسیدگی جلوگیری کرد:
- شیردهی مداوم هنگام خواب را کاهش دهید تا دهان فرصت بازسازی طبیعی داشته باشد.
- اگر نوزاد در شب شیر می‌خورد، پس از اتمام شیردهی با یک گاز استریل مرطوب یا پارچه تمیز، لثه و دندان‌هایش را پاک کنید.
- در صورت بروز لکه‌های سفید روی دندان‌های جلویی، حتماً برای بررسی پوسیدگی دندان جلو در نوزاد به دندانپزشک مراجعه کنید.
شیر مادر اگر چه مغذی و ضروری است، اما ماندگاری طولانی آن در دهان در هنگام خواب، خطر پوسیدگی دندان در اثر تغذیه با شیر مادر را افزایش می‌دهد.
نگران سلامت دندان کودک خود هستید؟ همین حالا با دکتر خشایار وفا مشاوره بگیرید. (۰۲۱۸۸۷۶۴۴۱۲)
تفاوت شیر مادر و شیر خشک در ایجاد پوسیدگی دندان
یکی از سوالات پرتکرار والدین این است که شیر خشک یا شیر مادر، کدام باعث پوسیدگی دندان میشود؟
پاسخ علمی این است که هر دو می‌توانند در صورت باقی ماندن روی دندان عامل پوسیدگی باشند، اما ریسک پوسیدگی در شیر خشک بیشتر است.
دلیل این موضوع وجود قندهای افزودنی و ترکیبات کربوهیدراتی در شیر خشک است که محیط دهان را برای رشد باکتری‌های پوسیدگی‌زا مناسب‌تر می‌کند. در مقابل شیر مادر حاوی ترکیبات ضدباکتری طبیعی است.
| ویژگی | شیر مادر | شیر خشک |
| نوع قند | لاکتوز طبیعی | قندهای افزودنی |
| خاصیت ضدباکتری | دارد | ندارد |
| احتمال پوسیدگی | در صورت بی‌توجهی به بهداشت دهان ممکن است | بیشتر و سریع‌تر |
| تأثیر بر رشد دندان | مثبت | خنثی یا منفی در مصرف زیاد |
بنابراین انتخاب بین شیر مادر و شیر خشک از نظر پوسیدگی دندان به کیفیت مراقبت دهان بستگی دارد. تمیز کردن دهان نوزاد بعد از هر وعده شیر خوردن (چه با پستان و چه با شیشه) مهم‌ترین عامل پیشگیری است.
مصرف مکمل‌های آهن میتواند روی سلامت دندان کودک تأثیر بگذارد. برای مطالعه بیشتر به مقاله تاثیر قطره آهن بر دندان نوزاد مراجعه کنید.
نظر متخصص دندانپزشکی کودکان درباره تأثیر شیر مادر بر پوسیدگی دندان
به گفته‌ی دکتر خشایار وفا، دندانپزشک متخصص کودکان، شیر مادر به تنهایی باعث پوسیدگی دندان نمی‌شود. آنچه مهم است الگوی تغذیه و بهداشت دهان کودک است. اگر والدین بعد از هر وعده شیردهی دهان نوزاد را تمیز کنند، احتمال پوسیدگی تقریباً صفر خواهد بود.
همچنین پوسیدگی دندان در نوزادان شیرخوار اغلب نتیجه‌ی شیردهی شبانه مکرر و خوابیدن با بطری شیر است، نه خود شیر مادر.
بر اساس تحقیقات منتشر شده در وب‌سایت دکتر Brett Blacher، متخصص دندانپزشکی اطفال، مشخص شده است که شیر مادر به‌تنهایی باعث پوسیدگی دندان در نوزادان نمی‌شود.Breast milk was found to be nearly identical to water in this study and did not cause tooth decay. In fact, in a follow-up study, it was found that breast milk actually made the teeth healthier! Almost all cavities in infants are caused because of supplemental foods, sugars and other substances besides breast milk.
مطالعات نشان داده‌اند که نوزادانی که به‌طور انحصاری از شیر مادر تغذیه می‌کنند، دندان‌های قوی و بدون پوسیدگی مینای دندان دارند. در حقیقت، در یک مطالعه‌ی ۱۹۹۹، دندان‌ها در محلول‌های مختلفی از جمله آب، شیر مادر و محلول شیر مادر با قند غوطه‌ور شدند و نرخ پوسیدگی دندان‌ها مقایسه شد. نتایج نشان داد که شیر مادر تقریباً مشابه آب است و باعث پوسیدگی دندان نمی‌شود. در واقع، در یک مطالعه‌ی تکمیلی، مشخص شد که شیر مادر در واقع دندان‌ها را سالم‌تر می‌کند. تقریباً تمام پوسیدگی‌های دندانی در نوزادان به دلیل غذاهای کمکی، قندها و سایر مواد علاوه بر شیر مادر ایجاد می‌شوند.
چگونه از پوسیدگی دندان در دوران شیردهی پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از پوسیدگی دندان شیری در کودکان ساده‌تر از درمان آن است. کافی است چند عادت روزانه‌ی ساده را رعایت کنید تا از سلامت دهان کودک محافظت شود.
راهکارهای طلایی پیشگیری پوسیدگی دندان:
- تمیز کردن دهان نوزاد بعد از هر وعده شیر خوردن
- اجازه ندهید کودک در خواب با پستان یا شیشه در دهان بخوابد
- پس از رویش اولین دندان، مسواک نرم مخصوص نوزاد استفاده کنید
- هر شش ماه یک‌بار برای معاینه به دندانپزشک کودکان مراجعه کنید
- مصرف قند و میان وعده‌های شیرین را محدود کنید
این روش‌ها نه تنها به پیشگیری از پوسیدگی دندان در نوزاد شیرخوار کمک می‌کنند، بلکه باعث شکل‌گیری عادت‌های صحیح بهداشت دهان از همان دوران نوزادی خواهند شد.
برای بررسی لکه‌های سفید یا پوسیدگی دندان نوزاد، وقت ملاقات تعیین کنید. (۰۲۱۸۸۷۶۴۴۱۲)
والدین می‌توانند با روش‌های ساده، پوسیدگی دندان کودک را در خانه تشخیص دهند؛ برای این منظور مقاله تشخیص پوسیدگی دندان در خانه مفید است.
باورهای غلط درباره شیر مادر و پوسیدگی دندان
بسیاری از والدین بر این باورند که چون شیر مادر طبیعی است، پس نمی‌تواند به دندان آسیب بزند. این باور نادرست است.
برخی از رایج‌ترین اشتباهات والدین عبارت‌اند از:
| باور غلط | واقعیت و توضیح علمی |
| شیر مادر کاملاً بی‌ضرر است و نیازی به تمیز کردن دهان نوزاد نیست. | هر ماده‌ی غذایی حاوی قند، حتی طبیعی، میتواند باعث پوسیدگی شود اگر در دهان باقی بماند. |
| تا وقتی دندان‌ها کامل درنیامده‌اند، نیازی به مراقبت نیست. | تمیز کردن لثه نوزاد از همان روزهای اول زندگی ضروری است. |
| پوسیدگی دندان شیری اهمیت ندارد چون می‌افتد. | پوسیدگی دندان شیری میتواند روی رشد و رویش دندان‌های دائمی اثر منفی بگذارد. |
اگر می‌خواهید دلیل پوسیدگی دندان در نوزادان و کودکان را بهتر بدانید، مقاله علت پوسیدگی دندان را بخوانید.
روش صحیح تمیز کردن دهان نوزاد بعد از شیر خوردن
بهداشت دهان نوزاد بعد از شیر خوردن باید به صورت روزانه انجام شود. حتی پیش از رویش اولین دندان، لثه‌ها باید پاک شوند تا باکتری‌ها در دهان تجمع نکنند.
روش تمیز کردن دهان نوزاد:
- یک تکه گاز استریل یا پارچه‌ی نرم را با آب ولرم مرطوب کنید.
- پس از هر وعده‌ی شیردهی، به‌آرامی لثه، گونه‌ها و زبان نوزاد را پاک کنید.
- پس از رویش اولین دندان، از مسواک انگشتی مخصوص نوزاد استفاده کنید.
- هرگز از خمیر دندان بزرگسالان استفاده نکنید؛ فقط از خمیر دندان مخصوص کودکان زیر دو سال با فلوراید کنترل‌شده استفاده شود.
برای اطلاعات بیشتر درباره مراقبت دندان نوزادان و توصیه‌های دندانپزشکی کودکان، می‌توانید به مقاله ما در دندانپزشکی کودکان مراجعه کنید.
اولین ویزیت دندانپزشکی کودک؛ از چه زمانی؟
طبق توصیه‌ی انجمن دندانپزشکی کودکان آمریکا (AAPD) اولین مراجعه به دندانپزشک باید تا قبل از یک سالگی کودک یا شش ماه پس از رویش اولین دندان انجام شود.
در این ویزیت:
- وضعیت رشد دندان‌ها بررسی میشود.
- عادات شیردهی و تغذیه‌ای کودک ارزیابی می‌گردد.
- والدین آموزش‌های لازم درباره‌ی مراقبت از دندان شیری را دریافت می‌کنند.
جمع‌بندی؛ پوسیدگی دندان در شیرخوارها
شیر مادر نه تنها باعث پوسیدگی دندان نمی‌شود، بلکه اگر همراه با رعایت بهداشت دهان باشد، به سلامت و استحکام دندان‌ها کمک می‌کند. عامل اصلی باقی ماندن قند شیر در دهان و بی‌توجهی به تمیز کردن دهان کودک پس از شیردهی است. پیشگیری از پوسیدگی دندان در نوزاد شیرخوار با رعایت چند عادت ساده ممکن است: تمیز کردن دهان بعد از هر وعده شیر خوردن، مراجعه منظم به دندانپزشک کودکان، و کاهش شیردهی شبانه بدون شست‌وشوی دهان.
اگر نگران سلامت دندان‌های کودک خود هستید یا متوجه لکه‌های سفید یا زرد روی دندان‌های او شده‌اید، به شما توصیه می‌کنیم برای بررسی دقیق و مشاوره تخصصی، به دکتر خشایار وفا مراجعه کنید. (۰۲۱۸۸۷۶۴۴۱۲)
سوالات متداول درباره شیر مادر و پوسیدگی دندان
خیر، اما اگر شیر در دهان کودک باقی بماند، قند آن میتواند باعث رشد باکتری و ایجاد پوسیدگی شود.
بله، به ویژه زمانی که پس از شیردهی، دهان کودک تمیز نشود و در خواب باقی بماند.
بله، تمیز کردن دهان نوزاد بعد از هر وعده شیر مادر یا شیر خشک بسیار مهم است.
شیر خشک به دلیل وجود قندهای افزوده، ریسک بیشتری در ایجاد پوسیدگی دارد.
